Nastanak i karakteristike vetra košave, uticaj na vreme i rekordi

Sve o vetru košavi – kako i kada nastaje, koje područje zahvata, kako utiče na vremenske uslove, koliki su najjači izmereni udari i najduže trajanje košave.  

Košava je slapoviti vetar pretežno istočnog i jugoistočnog smera. Javlja se kada se na istoku Evrope nalazi anticiklon (polje visokog vazdušnog pritiska), a na zapadu Evrope, naročito nad zapadnom polovinom Sredozemlja, ciklon (polje niskog vazdušnog pritiska). Zbog razlike u pritisku između anticiklona i ciklona, vazduh se pokreće od istoka prema zapadu preko Balkana, tj. od oblasti većeg prema oblasti nižeg vazdušnog pritiska.

Vazduh struji preko Vlaške nizije, a zatim se razdvaja u dve grane prilikom nailaska na orografske prepreke: severni krak košave se formira prolaskom vazduha kroz Đerdapsku klisuru prema Podunavlju (zapadno od Golupca) i Vojvodini, dok se južni krak košave formira prilikom prelaska vazduha preko planina istočne Srbije, i provlačenjem vazduha između planina, prema dolini Velike i Zapadne Morave.

Kanalisanjem vazduha kroz klisure/useke i prebacivanjem preko planina, košava dobija na brzini. Košavsko područje ujedno raspolaže najvećom energijom vetra u Srbiji.

Dužina perioda duvanja košave je promenljiva, može biti nekoliko dana pa i znatno duže, u zavisnosti od sinoptičke situacije u Evropi i na zapadu Azije. Što se duže održava razlika u pritisku od istoka prema zapadu preko Balkana, to košava duže traje. Najduže trajanje košave bilo je čak 31 dan, od 11. oktobra do 10. novembra 1953. godine, i od 14. januara do 13. februara 1972. godine. Košava je u proseku češća i intenzivnija u hladnom delu godine.

Košava je vetar koji podjednako jako duva i danju i noću, može imati olujne, pa i orkanske udare, čak i preko 100km/h. Što je veća razlika u pritisku od istoka prema zapadu preko Balkana, to je košava jača. Najjači udari košave se beleže na području Vršca, gde uticaj reljefa Vršačkog brega dodatno pojačava košavu.

Najveći izmereni udar vetra od košave u Srbiji bio je u Vršcu, čak 173km/h 11.1.1987, dok je u Beogradu najjači udar bio 129km/h 17.10.1976. Snažna košava može prouzrokovati materijalnu štetu i doneti razne probleme.  

Košava može imati toplu i hladnu varijantu, tj. doneti porast ili pad temperature, u zavisnosti od karakteristika vazdušne mase koja dolazi s istoka Balkana. Košava je najčešće fenskog karaktera, tj. donosi pad relativne vlažnosti vazduha, odsustvo padavina i porast temperature. Ipak, košava ponekad može biti praćena kišom, snegom, ledenom kišom, i drugim pojavama.

Košava rasteruje maglu i prečišćava vazduh od zagađenja. Zimi može doprineti da nam subjektivni osećaj bude hladniji od izmerene temperature, naročito kada je temperatura oko i ispod 0°C. Leti sprečava noćno hlađenje, pa može dovesti do pojave tropskih noći. Košava takođe povećava isparavanje vlage sa tla, biljaka i vodenih površina, a takođe može biti nepovoljan faktor ako ima šumskih požara.

Pri košavskoj situaciji Timočka Krajina obično ima suprotne karakteristike vremena od ostatka Srbije, usled nagomilavanja vazduha iz Vlaške nizije pred planinama istočne Srbije. Pri košavi u Timočkoj Krajini je obično hladnije nego u ostatku zemlje, a neretko dok je u većem delu zemlje suvo i sunčano, u Timočkoj Krajini može biti tmurno uz slabe padavine.